अमेरिकेच्या इतिहासातील सर्वात प्रभावी उपराष्ट्रपतींचे निधन

गेल्या 24 तासांत जागतिक स्तरावर अनेक महत्त्वपूर्ण आणि चिंताजनक घटना घडल्या आहेत, ज्यांनी आंतरराष्ट्रीय राजकारण, सुरक्षा आणि मानवी जीवनावर दूरगामी परिणाम दर्शवले आहेत. एका बाजूला अमेरिकेच्या एका अत्यंत प्रभावी आणि वादग्रस्त माजी उपराष्ट्रपतींच्या निधनाने एका युगाचा अंत झाला, तर दुसऱ्या बाजूला फिलीपिन्समध्ये आलेल्या विनाशकारी चक्रीवादळाने आणि नेपाळमधील हिमस्खलनाने निसर्गाच्या रौद्र रूपाची आठवण करून दिली. त्याचवेळी, सुदानमधील मानवाधिकार संकट अधिक गडद झाले असून, संयुक्त राष्ट्रांनी परिस्थिती नियंत्रणाबाहेर जात असल्याचा गंभीर इशारा दिला आहे. या घटनाक्रमात वाढत्या भू-राजकीय तणावाची भर पडली आहे, ज्यात एका बाजूला अमेरिकेच्या संभाव्य अणुचाचणीने आणि दुसऱ्या बाजूला चीन-रशियाच्या घट्ट होत असलेल्या मैत्रीने जागतिक सत्तासंतुलनाला नवे आव्हान दिले आहे. आपण या प्रमुख घडामोडींचा सविस्तर आढावा घेणार आहोत. यामध्ये अमेरिकेचे माजी उपराष्ट्रपती डिक चेनी यांच्या निधनाने त्यांच्या वादग्रस्त कारकिर्दीवर होणाऱ्या चर्चेचा, फिलीपिन्समध्ये ‘काल्मेगी’ चक्रीवादळाने केलेल्या विध्वंसाचा आणि सुदानमधील अनियंत्रित युद्धाच्या भीषण वास्तवाचा समावेश आहे. सोबतच, बांगलादेशच्या अंतरिम सरकारच्या भारतविरोधी भूमिकेमुळे दक्षिण आशियातील समीकरणे कशी बदलू शकतात, हेदेखील आपण तपासणार आहोत. या सर्व घटना एकत्रितपणे केवळ सध्याच्या गुंतागुंतीच्या जागतिक परिस्थितीचे चित्र स्पष्ट करत नाहीत, तर प्रत्येक राष्ट्राला आपल्या परराष्ट्र धोरणात किती सावधगिरी बाळगावी लागेल, याचेही सूतोवाच करतात.

गेल्या 24 तासांतल्या टॉप 10 जागतिक घटना-घडामोडी

1. अमेरिकेचे माजी उपराष्ट्रपती डिक चेनी यांचे निधन: अमेरिकेचे माजी उपराष्ट्रपती डिक चेनी यांचे वयाच्या 84व्या वर्षी निधन झाले. ते दीर्घकाळापासून हृदयाच्या आजाराने त्रस्त होते. चेनी यांनी 2001 ते 2009 या काळात राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज डब्ल्यू. बुश यांच्या कार्यकाळात उपराष्ट्रपती म्हणून काम पाहिले. अमेरिकेच्या इतिहासातील सर्वात शक्तिशाली, प्रभावी आणि तितकेच वादग्रस्त उपराष्ट्रपती म्हणून त्यांची ओळख होती. अमेरिकेची सुरक्षा धोरणे, ‘दहशतवादाविरुद्धचे युद्ध’ आणि विशेषतः इराक युद्धासारखे निर्णय घेण्यात त्यांची महत्त्वपूर्ण भूमिका होती.
2. फिलीपिन्समध्ये ‘काल्मेगी’ चक्रीवादळाचा कहर, ४६ जणांचा मृत्यू: फिलीपिन्सला ‘काल्मेगी’ (स्थानिक नाव ‘टिनो’) चक्रीवादळाचा मोठा फटका बसला असून, यात किमान 46 जणांचा मृत्यू झाला आहे. मृतांमध्ये मानवतावादी मदतकार्यादरम्यान लष्करी हेलिकॉप्टरमधल्या सहा जवानांचाही समावेश आहे. विशेषतः सेबू बेटावर विक्रमी पावसामुळे अभूतपूर्व पूरस्थिती निर्माण झाली, ज्यामुळे अनेक नागरिक घरांच्या छतावर अडकून पडले. 120 किमी प्रतितास वेगाने वाहणाऱ्या या वादळाने मोठे नुकसान केले असून, ते आता व्हिएतनामच्या दिशेने सरकत आहे.
3. सुदानमधील युद्ध नियंत्रणाबाहेर, संयुक्त राष्ट्रांकडून तत्काळ युद्धविरामाचे आवाहन: संयुक्त राष्ट्राचे सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस यांनी सुदानमधील युद्ध “नियंत्रणाबाहेर जात आहे” असा गंभीर इशारा दिला आहे. पॅरामिलिटरी रॅपिड सपोर्ट फोर्सेसने (RSF) अल-फाशर शहरावर कब्जा केल्यानंतर तेथे मोठ्या प्रमाणावर हत्त्याकांड, उपासमार आणि लैंगिक हिंसाचाराच्या घटना घडत आहेत. या संघर्षामुळे आतापर्यंत 1.4 कोटींहून अधिक लोक विस्थापित झाले आहेत (14 million people). नुकतेच एका अंत्यसंस्कारावर झालेल्या ड्रोन हल्ल्यात किमान 40 नागरिकांचा मृत्यू झाल्याने परिस्थिती अधिकच चिघळली आहे.
4. अमेरिकेकडून आज-उद्यात अणुचाचणी केली जाण्याची शक्यता: अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी 33 वर्षांनंतर पुन्हा अणुचाचणी करण्याचे आदेश लष्कराला दिले आहेत. या आदेशानंतर, अमेरिकन हवाई दल 5 किंवा 6 नोव्हेंबर रोजी कॅलिफोर्नियातील व्हँडेनबर्ग स्पेस फोर्स बेसवरून ‘मिनिटमॅन-3’ या आंतरखंडीय बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्राची (ICBM) चाचणी घेण्याच्या तयारीत आहे. रशिया, चीन आणि पाकिस्तानकडून कथित अणुचाचण्यांना प्रत्युत्तर म्हणून ही चाचणी केली जात असल्याचे सांगण्यात आले आहे. तथापि, या चाचणी क्षेपणास्त्रात कोणतेही स्फोटक शीर्षास्त्र (warhead) नसेल, असे स्पष्ट करण्यात आले आहे.
5. नेपाळमध्ये हिमस्खलनाने 9 गिर्यारोहकांचा मृत्यू– नेपाळमध्ये दोन वेगवेगळ्या ठिकाणी झालेल्या हिमस्खलनाच्या घटनांमध्ये दोन नेपाळी मार्गदर्शकांसह एकूण नऊ गिर्यारोहकांचा मृत्यू झाला आहे. मृतांमध्ये नेपाळी, इटालियन, कॅनेडियन, फ्रेंच आणि जर्मन नागरिकांचा समावेश आहे. बचावकार्य सुरू असून काही जखमी गिर्यारोहकांना हेलिकॉप्टरद्वारे काठमांडूला हलवण्यात आले आहे.
6. म्यानमारमधील घोटाळेबाजांना चीनमध्ये फाशीची शिक्षा: चीनच्या न्यायालयाने म्यानमारमधील कुप्रसिद्ध ‘बाई’ कुटुंबातील पाच प्रमुख सदस्यांना फाशीची शिक्षा सुनावली आहे. लॉक्काइंग शहरातील मोठ्या घोटाळ्यांच्या नेटवर्कशी संबंधित फसवणूक आणि हत्त्या यांसारख्या गंभीर गुन्ह्यांसाठी त्यांना दोषी ठरवण्यात आले आहे. चीनकडून आग्नेय आशियातील गुन्हेगारी सिंडिकेट्सवर केलेल्या मोठ्या कारवाईचा हा एक भाग आहे.
7. चीन आणि रशिया यांच्यातील संबंध अधिक दृढ होणार: चिनी राष्ट्राध्यक्ष शी जिनपिंग आणि रशियन पंतप्रधान मिखाईल मिशुस्टिन यांच्यात बीजिंगमध्ये झालेल्या बैठकीत दोन्ही देशांमधील संबंध अधिक दृढ करण्याचा संकल्प व्यक्त करण्यात आला. शी जिनपिंग यांनी सांगितले की, बाहेर “अशांत” परिस्थिती असूनही चीन रशियासोबत गुंतवणूक वाढवेल आणि संबंध अधिक घट्ट करेल. युक्रेनवरील रशियन आक्रमणानंतर दोन्ही देशांमधील “अमर्याद” धोरणात्मक भागीदारीला यामुळे आणखी बळकटी मिळाली आहे.
8. बांगलादेशची कट्टरपंथीयांपुढे माघार आणि भारताविरोधी भूमिकाः बांगलादेशच्या मोहम्मद युनूस यांच्या नेतृत्त्वाखालील अंतरिम सरकारने दोन महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतले आहेत. इस्लामिक गटांच्या तीव्र विरोधानंतर सरकारने प्राथमिक शाळांमधील संगीत आणि नृत्य शिक्षकांची भरती रद्द केली. याशिवाय, युनूस यांनी पाकिस्ताननंतर आता तुर्किएच्या शिष्टमंडळाला भारताचा ईशान्य भाग बांगलादेशचा हिस्सा दाखवणारा वादग्रस्त नकाशा भेट दिला आहे. या घटना देशातील वाढती पुराणमतवादी विचारसरणी आणि इस्लामिक देशांशी संबंध दृढ करण्याच्या प्रयत्नांचे प्रतीक मानले जात असून, यामुळे भारतासोबतचे संबंध ताणले जाण्याची शक्यता आहे.
9. युक्रेनला अमेरिकेकडून ‘पॅट्रियट’ क्षेपणास्त्र संरक्षण प्रणाली: रशियाच्या हवाई हल्ल्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी युक्रेनला अमेरिकेकडून अधिक ‘पॅट्रियट’ हवाई संरक्षण प्रणाली मिळाल्याची पुष्टी राष्ट्राध्यक्ष झेलेन्स्की यांनी केली आहे. देशातील महत्त्वाच्या पायाभूत सुविधांच्या रक्षणासाठी आणखी प्रणालींची गरज असल्याचेही त्यांनी म्हटले आहे. दरम्यान, युक्रेनियन सैन्याने रशियाच्या साराटोव्ह तेल शुद्धीकरण प्रकल्पावर यशस्वी हल्ला करून मॉस्कोच्या शुद्धीकरण क्षमतेला धक्का दिला आहे.
10. कॅनडाकडून 74% भारतीय विद्यार्थ्यांचे व्हिसा अर्ज नामंजूर: कॅनडाने भारतीय विद्यार्थ्यांचे व्हिसा अर्ज मोठ्या प्रमाणात फेटाळण्यास सुरुवात केली आहे. ऑगस्ट 2014मध्ये, तब्बल 74% भारतीय विद्यार्थ्यांचे व्हिसा अर्ज नामंजूर करण्यात आले. ऑगस्ट 2013मध्ये हे प्रमाण केवळ 32% होते. तात्पुरत्या स्थलांतरितांची संख्या कमी करणे आणि व्हिसा फसवणुकीला आळा घालण्यासाठी कडक पडताळणी प्रक्रिया राबवण्याचे हे परिणाम असल्याचे म्हटले जात आहे.

आंतरराष्ट्रीय घडामोडींचे भारतावरील परिणाम

गेल्या 24 तासांतील जागतिक घडामोडींचे भारतासाठी थेट आणि दूरगामी असे दोन्ही प्रकारचे परिणाम आहेत. या घटना भारताच्या परराष्ट्र धोरणापासून ते देशांतर्गत धोरणांपर्यंत विविध क्षेत्रांवर प्रभाव टाकणाऱ्या आहेत.

थेट परिणाम: बांगलादेशच्या अंतरिम सरकारने पाकिस्तान आणि तुर्किएला भारताचा ईशान्य भाग स्वतःचा दाखवणारे वादग्रस्त नकाशे भेट देणे, हे भारतासाठी एक थेट भू-राजकीय आव्हान आहे. या कृतीमुळे केवळ द्विपक्षीय संबंधच नव्हे, तर BIMSTEC सारख्या प्रादेशिक सहकार्य मंचांवरही परिणाम होऊ शकतो आणि सीमावर्ती भागातील शांततेला धोका निर्माण होऊ शकतो. त्याचबरोबर, कॅनडाने भारतीय विद्यार्थ्यांचे व्हिसा अर्ज मोठ्या प्रमाणात (74%) फेटाळल्याने उच्च शिक्षणासाठी परदेशात जाणाऱ्या हजारो भारतीय विद्यार्थ्यांचे आणि त्यांच्या कुटुंबांचे भवितव्य धोक्यात आले आहे. या निर्णयाचा थेट परिणाम भारतीय तरुणांच्या करिअरच्या संधींवर आणि दोन्ही देशांमधील शैक्षणिक संबंधांवर होईल.

अप्रत्यक्ष परिणाम: चीन आणि रशिया यांच्यातील “अमर्याद” मैत्री अधिक घट्ट होणे, हे भारतासाठी एक मोठे धोरणात्मक आव्हान आहे. या दोन महासत्तांच्या जवळीकीमुळे आशियातील सत्तासंतुलन बिघडू शकते आणि भारतावर उत्तरेकडील सीमेवर आणि हिंद महासागर क्षेत्रात सामरिक दबाव वाढू शकतो. याशिवाय, अमेरिकेने 33 वर्षांनंतर अणुचाचणीची तयारी सुरू केल्याने जागतिक सुरक्षा वातावरणात मोठी अस्थिरता निर्माण झाली आहे. अशा घटनांमुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर शस्त्रास्त्र स्पर्धा वाढण्याचा धोका आहे, ज्यामुळे भारताला आपल्या अणुविषयक धोरणाचा आणि संरक्षण सज्जतेचा पुनर्विचार करण्यास भाग पाडले जाऊ शकते.