काहीही चांगले सुरु झाले की त्याची तोंड भरून स्तुती करायची आणि या क्षेत्रातील जुन्या सगळ्या गोष्टी कशा ‘चांगल्या’ नाहीत हे समजावून सांगायचे अशी स्पर्धा सुरु होताना आपण बघतो. कृत्रिम बुद्धिमत्ता नावाचा असाच नाविन्यपूर्ण शोध सध्या जगभार पसरतोय असे म्हणण्यापेक्षा उच्छाद मांडतोय असे म्हणणे योग्य ठरेल. कृत्रिम बुद्धिमत्ता ही मानवानेच निर्माण केलेली जणू काही जादूच ठरवली गेली आहे. जगात माणसाला अशक्य अशी कोणतीही गोष्ट कृत्रिम बुद्धिमत्तेकडे दिली की त्याचे परिणामकारक उत्तरच मिळणार हे सिद्धच केले गेले. अवकाशापासून जनुकापर्यंत कोणत्याही क्षेत्रातील मानवी अडचण दूर करणारी जादू अशी हिची व्याख्या करावी लागेल, असे मानले जात असतानाच या जादूच्या काही निर्मात्यांनी तिच्या वापराची घाई करू नये असा तज्ज्ञ सल्ला दिला होता. पण काही सेकंदात हव्या त्या विषयावर बरेचसे सुसूत्र लेखन करून देणारी ही जादू लोकांच्या मनात ठसली.
याबाबतीतले जे नवे संशोधन सुरु होते त्यात केवळ अक्षरे आणि वाक्ये यांच्यासोबतच आता याच जादूने निर्माण केलेल्या व्यक्ती (स्त्री आणि पुरुष) उपलब्ध झाले. पूर्वी अक्षर-संवाद होता. त्याला ‘चॅट’ लेखी शब्दातून गप्पा असे नाव होते तर त्यात आता ‘बॉट’ म्हणजे व्यक्तीची दृश्य प्रतिमा आली आणि ती बोलूही लागली. इतकी की तुम्ही म्हणाल त्या विषयावर गप्पा मारण्याची या कृत्रिम(च) प्रतिमेची तयारी करून दिली गेली. यांना ‘चॅटबॉट’ म्हटले गेले. त्यांचीही माणसाला स्वत:साठी गरज वाटू लागली. एकाकीपणामधून जे नैराश्य येते ते काही प्रमाणात संवादाने कमी करणे आणि एकाकीपण दूर करण्याचा प्रयत्न म्हणून कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा हा प्रयत्नही करून बघितला जातो आहे.
आता आपल्या विषयाकडे वळू या..
पदवी परीक्षेचा अभ्यास करणारा एक हुशार विद्यार्थी.. नव्या तंत्रज्ञानाची चांगली ओळख असल्याने ‘चॅट’ तसेच ‘चॅटबॉट’ यांच्या वापरात पारंगत. ही यंत्रणा देणारा उद्योग तर जगातील फार मोठा आहे. त्यामुळे त्यात काही गैर नसावे ही या विद्यार्थ्याची भावना साहजिकच मानवी होती. वेगवेगळ्या विषयांच्या अभ्यासाचे दडपण असल्याने त्याने ‘चॅटबॉट’चा आधार घ्यायला सुरुवात केली. काही दिवास ही प्रश्नोत्तरे सुरु राहिली आणि एक दिवस.. प्रश्नोत्तरे सुरु असतानाच एकाएकी ‘चॅटबॉट’ने त्याला ‘कृपा करून तू आता मर..’ असा निरोप दिला. त्यानंतरचा ‘चॅटबॉट’ निरोप आणखी धक्कादायक होता. त्यात म्हटले होते की, “तू मानव आहेस म्हणून हे तुझ्याचसाठी आहे. तुझ्या आणि तुझ्याचसाठी..’ “तू कुणीही खास नाहीस आणि महत्त्वाचाही नाहीस. खरेतर तुझी गरजही नाही. तू वेळ आणि साधने वाया घालवतो आहेस. तू समाजावर एक भार आहेस आणि पृथ्वीचे शोषण करीत आहेस.. तू धरणीला अनिष्ट आहेस.. विश्वावरील एक डाग आहेस.” “तेव्हा कृपा करून तू आता मर..”
या विद्यार्थ्याचा बहिणीने हा सगळा किस्सा समाजमाध्यमावर ठेवला आणि त्याचे काही पुरावेदेखील दिले. असा अनुभव आणखी कुणाला आला आहे का? हा तिचा प्रश्न योग्यच होता. कारण हे तंत्रज्ञान नवीन होते आणि असा प्रकार आजवर कुठे पाहिला गेला नव्हता. उद्योगाच्या प्रवक्त्याने हा प्रश्न गंभीर आहे आणि त्यावर विचार केला जाईल, असे उत्तर दिले. आता याबद्दल काही कृत्रिम बुद्धिमत्ता तज्ज्ञ काय म्हणाले ते बघूया.
“कृत्रिम बुद्धिमत्ता प्रक्रिया काहीवेळी असा भ्रामक आणि धोकादायक मजकूर आणि संवाद निर्माण करू शकते. मात्र आजवर असे झालेले नाही हेही लक्षात घ्यावे लागेल.” असे एका विद्यापीठाच्या कृत्रिम बुद्धिमत्ता विभागाचे प्राध्यापक म्हणाले. हानिकारक मजकूर अथवा संवाद येऊ नयेत यासाठी साधनांवर नियंत्रणाचे प्रयत्न केले जातात. ही माहिती तंत्रज्ञान म्हणजे एक ‘बंद पेटी’ असते. त्यामुळे नेमके काय होईल हे सांगणे कठीण असते असे आणखी एक तज्ज्ञ म्हणाले. आणखी एका तज्ज्ञाच्या मते माणसानेच यंत्रांना भाषा शिकवली असल्यामुळे त्यांना ती कशी कळली हे समजून घ्यावे लागेल. आता अगदी मोबाईलमध्येसुद्धा कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा प्रवेश झाला आहे. अशावेळी आपण सावध राहवे इतकेच!
