आज तुळशी विवाह! जाणून घ्या शुभ वेळ आणि विधी!!

दिवाळीचा दीपोत्सव संपन्न होताच, भारतीय संस्कृतीतील एका अत्यंत मंगलमय आणि महत्त्वपूर्ण परंपरेचे, म्हणजेच तुळशी विवाहाचे, वेध लागतात. हिंदू धर्मात अत्यंत पवित्र मानला जाणारा हा सोहळा चातुर्मासाच्या समाप्तीचे प्रतीक आहे. याच दिवसापासून विवाह, गृहप्रवेश यांसारख्या सर्व शुभ आणि मंगलकार्यांना पुन्हा सुरुवात होते. दरवर्षीप्रमाणे याही वर्षी आज तुळशी विवाह मोठ्या उत्साहात साजरा केला जात आहे. हिंदू धर्मातील कोणताही सण किंवा विधी साजरा करण्यासाठी पंचांगानुसार तिथीला सर्वाधिक महत्त्व दिले जाते. त्यामुळे, तुळशी विवाहाची नेमकी तारीख निश्चित करण्यासाठी पंचांगानुसार तिथीचे सूक्ष्म विवेचन करणे महत्त्वाचे ठरते. यंदाच्या तिथीच्या वेळा खालीलप्रमाणे आहेत:

द्वादशी तिथी प्रारंभ: 2 नोव्हेंबर 2015, रविवार, सकाळी 7 वाजून 31 मिनिटांनी.

द्वादशी तिथी समाप्ती: 3 नोव्हेंबर 2015, सोमवार, सकाळी 5 वाजून 07 मिनिटांपर्यंत.

या वेळा पाहिल्यावर 2 की 3 नोव्हेंबर, नेमका कोणत्या दिवशी तुळशी विवाह साजरा करावा, असा प्रश्न पडू शकतो. मात्र, शास्त्रानुसार ‘उदय तिथी’ला महत्त्व दिले जाते, म्हणजेच सूर्योदयाच्या वेळी जी तिथी असते, तो दिवस त्या तिथीचा मानला जातो. 2 नोव्हेंबर रोजी संपूर्ण दिवस द्वादशी तिथी आहे, तर 3 नोव्हेंबरला सूर्योदयापूर्वीच ती समाप्त होत आहे. त्यामुळे, पंचांगानुसार तुळशी विवाह सोहळा रविवार, 2 नोव्हेंबर 2025 रोजी साजरा करणे शास्त्रसंमत आहे. विशेष म्हणजे, जरी 2 नोव्हेंबर हा मुख्य दिवस असला तरी, कार्तिक शुक्ल द्वादशीपासून कार्तिक पौर्णिमेपर्यंत तुळशी विवाह साजरा करण्याची परंपरा आहे. त्यानुसार, यंदा हा मंगल सोहळा 2 ते 5 नोव्हेंबर या कालावधीत साजरा करता येईल. नक्की तारीख निश्चित झाल्यावर, आता या दिवशी पूजेसाठी सर्वोत्तम आणि शुभमुहूर्त कोणते आहेत ते पाहूया.

पूजेसाठी शुभ मुहूर्त: सर्वोत्तम वेळ कोणती?

कोणताही धार्मिक विधी शुभ मुहूर्तावर केल्यास त्याचे आध्यात्मिक फळ अधिक मिळते, अशी श्रद्धा आहे. तुळशी विवाह प्रामुख्याने सायंकाळी, म्हणजेच प्रदोष काळात करण्याची प्रथा आहे, कारण हा वेळ देवांच्या उपासनेसाठी सर्वोत्तम मानला जातो आणि दिवसाच्या समाप्तीला दिव्यांच्या प्रकाशात हा सोहळा अधिक मंगलमय वाटतो. 2 नोव्हेंबर 2025 रोजी तुळशी विवाहासाठी अनेक शुभ मुहूर्त उपलब्ध आहेत, जे खालीलप्रमाणे:

ब्रह्म मुहूर्त: पहाटे 4:59 ते पहाटे 5:49

अमृत काळ: सकाळी 9:29 ते 11:00

अभिजित मुहूर्त: सकाळी 11:59 ते दुपारी 12:45

मुख्य सायंकाळचा मुहूर्त: संध्याकाळी 5:35 ते रात्री 8:50

गोधुली मुहूर्त: संध्याकाळी 5:35 ते संध्याकाळी 6:30 दरम्यान

या शुभ मुहूर्तांवर पूजा करण्याचे विशेष महत्त्व आहे, पण तुळशी विवाहाची परंपरा इतकी महत्त्वाची का मानली जाते, हे आता समजून घेऊया.

तुळशी विवाहाचे धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व

तुळशी विवाह हा केवळ एक विधी नसून, तो हिंदू दिनदर्शिकेतील एक महत्त्वाचा टप्पा मानला जातो. या सोहळ्याला गहन आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व आहे, जे दिव्य मीलन आणि मांगल्याच्या पुनरागमनाचे प्रतीक आहे.

1. चातुर्मासाची समाप्ती: आषाढी एकादशीला योगनिद्रेत गेलेले भगवान विष्णू, कार्तिक एकादशीला (देवउठनी एकादशी) जागे होतात. तुळशी विवाह हा त्यांच्या जागृतीचा उत्सव असून, या दिवसापासून चातुर्मासात थांबलेली सर्व शुभकार्ये, विशेषतः विवाह सोहळे पुन्हा सुरू होतात.

2. कन्यादानाचे पुण्य: हिंदू धर्मात ‘कन्यादान’ हे सर्वश्रेष्ठ दान अर्थात ‘महादान’ मानले जाते. अशी मान्यता आहे की, जे भाविक तुळशी आणि शालिग्राम यांचा विवाह लावतात, त्यांना कन्यादान केल्याइतकेच पुण्य प्राप्त होते. यामुळे ज्यांना कन्या नाही, त्यांनाही हे पुण्य मिळवण्याची संधी मिळते आणि जीवनातील अडथळे दूर होतात.

3. सुखी वैवाहिक जीवन: या पूजेमुळे विवाहित जोडप्यांच्या जीवनात प्रेम, आनंद आणि स्थिरता वाढते, असे मानले जाते. तसेच, कुंडलीतील विवाहविषयक दोष दूर होण्यास मदत होते आणि नात्यातील कलह संपुष्टात येतात.

4. घरात सुखसमृद्धी: तुळशीला देवी लक्ष्मीचा अवतार मानले जाते. त्यामुळे, तिचा विवाह भगवान विष्णूंशी लावल्याने घरात सुख, समृद्धी, सौभाग्य आणि धन-धान्याची वाढ होते.

5. अविवाहितांसाठी आशीर्वाद: असे मानले जाते की, या विधीमध्ये सहभागी झाल्याने किंवा हा विवाह लावल्याने अविवाहित व्यक्तींना योग्य जीवनसाथी मिळण्यास मदत होते.

हे महत्त्व लक्षात घेता, हा पवित्र विवाहसोहळा शास्त्रानुसार कसा पार पाडावा याची योग्य पद्धत जाणून घेणे आवश्यक आहे.

तुळशी विवाहाची शास्त्रोक्त पूजाविधी

तुळशी विवाहाचा संपूर्ण आध्यात्मिक लाभ मिळवण्यासाठी तो शास्त्रोक्त पद्धतीने करणे महत्त्वाचे आहे. खालील सोप्या टप्प्यांमध्ये हा विधी कसा करावा, याची माहिती दिली आहे:

1. तयारी: सर्वप्रथम, तुळशी वृंदावन किंवा कुंडी स्वच्छ करून तिच्या सभोवताली सुंदर रांगोळी काढावी.

2. तुळशीचा शृंगार: तुळशीच्या रोपाला वधूप्रमाणे सजवावे. तिला लाल साडी किंवा वस्त्र, बांगड्या, आणि इतर सौभाग्य अलंकार अर्पण करावेत.

3. गणपती पूजन: पूजेच्या सुरुवातीला एक सुपारी ठेवून तिची गणपती म्हणून स्थापना करावी आणि हळदकुंकू वाहून तिचे पूजन करावे.

4. विष्णू/शालिग्राम स्थापना: भगवान विष्णूंचे प्रतीक म्हणून शालिग्राम किंवा श्री बाळकृष्णाची मूर्ती तुळशीच्या रोपाच्या उजव्या बाजूला एका पाटावर स्थापित करावी.

5. स्नान आणि अर्पण: तुळशी आणि शालिग्राम या दोघांनाही गंगेच्या पाण्याने स्नान घालावे. त्यानंतर शालिग्रामला चंदनाचा लेप आणि तुळशीमातेला कुंकू लावावे.

6. नैवेद्य: पूजेमध्ये फुले, मिठाई, ऊस, चिंच, आवळे आणि पंचामृत यांचा नैवेद्य अर्पण करावा. या पूजेमध्ये ऊस, चिंच आणि आवळे यांसारख्या हंगामी फळांचा समावेश केला जातो, जे या परंपरेचे शेती आणि निसर्गचक्राशी असलेले नाते अधोरेखित करते.

7. मंगलाष्टके आणि सप्तपदी: तुळशी आणि शालिग्राम यांच्यामध्ये एक वस्त्र (पंचा) धरून मंगलाष्टके म्हणावीत. त्यानंतर तुळशी आणि शालिग्राम यांची प्रतिकात्मक सप्तपदी म्हणून दोघांभोवती सात प्रदक्षिणा घालाव्यात.

8. आरती आणि प्रसाद: विवाहसोहळा संपन्न झाल्यावर दोघांची आरती करावी आणि उपस्थित सर्वांना प्रसाद वाटावा.

ही विधीवत पूजा एका सुंदर पौराणिक कथेवर आधारित आहे, जी या परंपरेमागील मूळ कारण स्पष्ट करते.

तुळशी विवाहामागील पौराणिक आख्यायिका

तुळशी विवाहाची परंपरा जालंधर नावाचा असुर राजा आणि त्याची पत्नी वृंदा यांच्या पौराणिक कथेशी जोडलेली आहे. वृंदा ही एक महान पतिव्रता स्त्री होती आणि तिच्या पातिव्रत्याच्या शक्तीमुळे तिचा पती जालंधर अत्यंत शक्तिशाली व अजेय बनला होता. देवतांनाही त्याला पराभूत करणे अशक्य झाले होते. तेव्हा सर्व देवतांच्या रक्षणासाठी, भगवान विष्णूंना जालंधरचे रूप धारण करून वृंदेचे पातिव्रत्य भंग करणे अनिवार्य झाले. तिचे व्रत भंग होताच, भगवान शंकरांनी युद्धात जालंधरचा वध केला. पतीच्या मृत्यूने संतप्त आणि दुःखी झालेल्या वृंदाने सत्य कळताच भगवान विष्णूंना शिळा होण्याचा शाप दिला. भक्ताचा शाप स्वीकारत भगवान विष्णू शालिग्राम नावाच्या दगडात रूपांतरित झाले. त्यांनी वृंदाला आशीर्वाद दिला की, ती तुळशीच्या रोपाच्या रूपात जन्म घेईल आणि देवी म्हणून पूजली जाईल. तसेच, त्यांनी वचन दिले की ते शालिग्राम रूपात दरवर्षी तिच्याशी विवाह करतील. याच कथेमुळे तुळशीला देवीचे स्थान मिळाले आणि तिच्या पूजेसाठी विशेष मंत्रांचा जप केला जातो.

तुळशी पूजनाचा पवित्र मंत्र

तुळशी विवाहाच्या पूजेदरम्यान खालील मंत्राचा जप केल्याने पूजेची आध्यात्मिक ऊर्जा वाढते आणि भक्ताचा भाव देवापर्यंत पोहोचतो, अशी श्रद्धा आहे.

तुळसी श्रीर्महालक्ष्मीर्विद्याविद्या यशस्विनी।

धर्म्या धर्मानना देवी देवीदेवमन: प्रिया।।

लभते सुतरां भक्तिमन्ते विष्णुपदं लभेत्।

तुळसी भूर्महालक्ष्मी: पद्मिनी श्रीर्हरप्रिया।।

हा सण केवळ एका विधीपुरता मर्यादित नसून, श्रद्धा, निसर्ग आणि परंपरेच्या धाग्यांनी विणलेला एक असा सामाजिक उत्सव आहे, जो प्रत्येक घरात मांगल्याची आणि दिव्य ऊर्जेची पेरणी करतो. आपणा सर्वांना तुळशी विवाह सोहळ्याच्या मंगलमय शुभेच्छा!