पाकिस्तान सध्या अभूतपूर्व महागाईच्या संकटाचा सामना करत असून, दैनंदिन वापरातील भाज्यांचे भाव गगनाला भिडले आहेत. विशेषतः टोमॅटोच्या किमतीने सर्व विक्रम मोडीत काढत लाहोर, कराची आणि पेशावर यांसारख्या शहरांमध्ये ₹ 600 ते ₹ 700 प्रतिकिलोचा टप्पा गाठला आहे. ही दरवाढ इतकी तीव्र आहे की, लोकांनी उपरोधाने “आता टोमॅटोच्या सुरक्षेसाठी सैन्य बोलवावे लागेल” अशा प्रतिक्रिया देण्यास सुरुवात केली आहे. या परिस्थितीमागे अफगाणिस्तानसोबतचा सीमा संघर्ष हे प्रमुख कारण असून, त्यामुळे निर्माण झालेल्या पुरवठा साखळीतील व्यत्ययाने सर्वसामान्यांचे आर्थिक बजेट पूर्णपणे कोलमडले आहे.
अफगाणिस्तानसोबतचा व्यापार ठप्प
पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तान यांच्यात वार्षिक $ 2.3 अब्ज डॉलर्सचा द्विपक्षीय व्यापार होतो. या व्यापारामध्ये फळे, भाजीपाला, खनिजे, औषधे यांसारख्या वस्तूंबरोबरच गहू, तांदूळ, साखर आणि मांस यांसारख्या जीवनावश्यक वस्तूंचाही समावेश आहे. सीमा बंद झाल्यामुळे हा संपूर्ण व्यापार ठप्प झाला आहे, ज्यामुळे दोन्ही देशांच्या अर्थव्यवस्थेला मोठा फटका बसला आहे.
सीमेवर अडकलेले कंटेनर आणि वाढते नुकसान
सीमा अचानक बंद केल्याने सुमारे 5,000 कंटेनर आणि ट्रक सीमेच्या दोन्ही बाजूंना अडकून पडले आहेत. यामध्ये नाशवंत माल, विशेषतः फळे आणि भाजीपाला, मोठ्या प्रमाणात आहे. हा माल खराब होत असल्याने व्यापाऱ्यांना दररोज सुमारे $ 1 दशलक्ष डॉलर्सचे नुकसान होत असल्याचा अंदाज आहे. यामुळे व्यापारीवर्ग पूर्णपणे उद्ध्वस्त होण्याच्या मार्गावर आहे.
पाकिस्तानचे आयातीवर अवलंबित्व
पाकिस्तान अनेक प्रकारच्या फळे आणि भाजीपाल्यासाठी अफगाणिस्तानमधून होणाऱ्या आयातीवर मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून आहे. यामध्ये टोमॅटो, सफरचंद आणि द्राक्षे यांचा प्रामुख्याने समावेश आहे. 2024च्या आकडेवारीनुसार, अफगाणिस्तानमधून पाकिस्तानला होणाऱ्या एकूण निर्यातीत टोमॅटोचा वाटा 8% होता. त्यामुळे अफगाणिस्तानमधून होणारी टोमॅटोची आवक थांबताच देशांतर्गत बाजारात प्रचंड तुटवडा निर्माण झाला आणि किxमती नियंत्रणाबाहेर गेल्या.
पाकिस्तानी बाजारात सर्वच भाजीपाला महागला
फक्त टोमॅटोच नाही, तर इतर अनेक भाज्यांच्या किमतीही सर्वसामान्यांच्या आवाक्याबाहेर गेल्या आहेत. बाजारातील काही प्रमुख भाज्यांचे दर खालीलप्रमाणे आहेत:
भाजीपाला: किंमत (प्रति किलो दर)
आले- ₹ 750
टोमॅटो- ₹ 600-₹ 700
वाटाणा- ₹ 500
लसूण- ₹ 400
ढोबळी मिरची- ₹ 300
भेंडी- ₹ 300
काकडी- ₹ 150
कांदा- ₹ 120
(दर पाकिस्तानी रुपयात)
चिकनपेक्षा टोमॅटो महाग: सर्वसामान्य नागरिक हैराण
या महागाईमुळे कमी उत्पन्न असलेल्या कुटुंबांचे जगणे मुश्किल झाले आहे. पाकिस्तानमध्ये “चिकनपेक्षा टोमॅटो महाग” झाल्याची परिस्थिती निर्माण झाली आहे, ज्यामुळे लोकांच्या ताटातून टोमॅटो गायब झाला आहे. ग्रेव्हीसाठी आवश्यक असलेला टोमॅटो वापरणे परवडत नसल्याने अनेक घरांमध्ये जेवणाची चवही बदलली आहे.
संकटात भर घालणारे घटक
आयातीवरील संकट ओढवलेले असतानाच, देशांतर्गत उत्पादनालाही नैसर्गिक आपत्तीचा मोठा फटका बसला. यावर्षी सिंध, खैबर पख्तूनख्वा, बलुचिस्तान आणि पंजाब या प्रमुख भाजीपाला उत्पादक प्रांतांमध्ये झालेल्या मुसळधार पावसामुळे आणि पुरामुळे स्थानिक पिकांचे प्रचंड नुकसान झाले. यामुळे देशांतर्गत पुरवठा आधीच कमी होता. त्यातच आयातीचा मार्ग बंद झाल्याने संकट अधिकच गडद झाले.
संकटाचे मूळ: पाकिस्तान-अफगाणिस्तान सीमा संघर्ष
पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तान यांच्यातील सध्याचा तणाव हा या भाजीपाला महागाईच्या संकटाच्या केंद्रस्थानी आहे. या संघर्षाची ठिणगी 9 ऑक्टोबर 2025 रोजी पडली, जेव्हा पाकिस्तानी सैन्याने अफगाणिस्तानच्या हद्दीत घुसून पाकिस्तानी तालिबान (TTP)च्या दहशतवादी तळांवर हवाई हल्ले केले. या हल्ल्यांचा मुख्य उद्देश TTP चा म्होरक्या नूर वली महसूद याला लक्ष्य करणे हा होता. राजकीय विश्लेषकांच्या मते, या हवाई हल्ल्यांची वेळ अफगाण परराष्ट्रमंत्र्यांच्या भारत भेटीशी जुळवून आणली होती, जेणेकरून नवी दिल्ली आणि काबुल या दोघांनाही एक स्पष्ट संदेश दिला जाईल.
या हवाई हल्ल्यांना प्रत्युत्तर म्हणून, अफगाण तालिबानने 11-12 ऑक्टोबरच्या रात्री सीमेवर असलेल्या अनेक पाकिस्तानी लष्करी चौक्यांवर जोरदार हल्ले केले. या लष्करी संघर्षामुळे परिस्थिती अधिकच चिघळली आणि पाकिस्तानने 11 ऑक्टोबरपासून तोरखम, चमन, गुलाम खान, अंगूर अड्डा आणि खर्लाची यांसारख्या प्रमुख आणि महत्त्वाच्या सीमा चौक्या वाहतुकीसाठी पूर्णपणे बंद केल्या. या निर्णयामुळे दोन्ही देशांमधील व्यापार आणि वस्तूंची आयात-निर्यात पूर्णपणे थांबली, ज्याचे थेट आणि गंभीर परिणाम पाकिस्तानच्या बाजारपेठेवर दिसू लागले.
संभाव्य उपाययोजना आणि सरकारी प्रतिसाद-
या गंभीर परिस्थितीवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी सरकार आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर काही प्रयत्न सुरू आहेत, परंतु त्यांना मर्यादित यश मिळत आहे.
राजनैतिक प्रयत्न: या संघर्षावर तोडगा काढण्यासाठी कतार आणि तुर्कस्तान या देशांनी मध्यस्थी केली असून, त्यांच्या प्रयत्नांमुळे दोन्ही देशांमध्ये तात्पुरता युद्धविराम झाला आहे. पुढील चर्चेसाठी इस्तंबूलमध्ये दोन्ही देशांच्या अधिकाऱ्यांची बैठकही नियोजित आहे, ज्यातून सीमा पुन्हा सुरू होण्याची अपेक्षा आहे.
देशांतर्गत उपाय: पंजाबच्या मुख्यमंत्री मरियम नवाझ शरीफ यांनी अधिकाऱ्यांना किंमती नियंत्रणात आणण्यासाठी तातडीने उपाययोजना करण्याचे निर्देश दिले आहेत. तसेच, भाज्यांची उपलब्धता आणि किंमतींवर देखरेख ठेवण्यासाठी डिजिटल डॅशबोर्ड आणि मोबाईल ॲपसारखे तांत्रिक उपाय योजले जात आहेत. तुटवडा भरून काढण्यासाठी इराणमधून काही प्रमाणात टोमॅटोची आयात केली जात आहे, परंतु ती देशाची गरज भागवण्यासाठी पूर्णपणे अपुरी ठरत आहे.
एकूणच, पाकिस्तानमधील भाजीपाला दरवाढीमागे अफगाणिस्तानसोबतचा सीमा संघर्ष हे प्रमुख कारण असले तरी, आयातीवरील अवलंबित्व आणि पुरासारख्या नैसर्गिक आपत्तींमुळे हे संकट अधिक गंभीर बनले आहे. ही घटना केवळ एका आर्थिक संकटापुरती मर्यादित नाही, तर ती प्रादेशिक पुरवठा साखळीची नाजूक स्थिती आणि कठोर सीमा धोरणांमुळे सामान्य नागरिकांना भोगाव्या लागणाऱ्या परिणामांचे ज्वलंत उदाहरण आहे. भविष्यातील पाक-अफगाण संबंधांसाठी ही एक स्पष्ट चेतावनी आहे.
ही घटना एक कटू सत्य अधोरेखित करते: भू-राजकीय पटावरील चालींची अंतिम किंमत सामान्य माणसाला आपल्या रोजच्या भाकरीच्या रूपात चुकवावी लागते.
