सध्या इंडोनेशियात लेवोटोबी लाकी या ज्वालामुखीचा उद्रेक झाला आहे. इंडोनेशियात आपत्कालीन स्थिती जाहीर करण्यात आली आहे. गेल्या काही वर्षांत इंडोनेशिया जगातील ज्वालामुखींचा “हॉटस्पॉट” बनला आहे, ज्यात अनेक सक्रिय आणि धोकादायक ज्वालामुखी आहेत. जगातील आकाराने किंवा सक्रियतेने जे सर्वात मोठे दहा ज्वालामुखी आहेत, त्यापैकी सात इंडोनेशियात तर तीन हवाई बेटांवर आहेत. आपल्या भारतात अंदमान-निकोबारमधील बॅरन आयलंड हा एकमेव ज्वालामुखी सक्रिय आहे. या बेटावर कुणीही राहत नाही, फक्त काही बकर्‍या, उंदीर आणि पक्षीच दिसतात! अर्थात, आपल्या महाराष्ट्रातील दख्खनचे पठार 6 कोटी वर्षांपूर्वीच्या प्रचंड ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळेच तयार झाले होते. इथे जगातल्या सर्वात सुपीक जमिनीतली एक जमीन आहे.
ज्वालामुखी म्हणजे काय?
ज्वालामुखी म्हणजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरची भेग किंवा छिद्र, जिथून आतला गरम लावा (मॅग्मा), राख आणि विषारी वायू बाहेर पडतात. हे मुख्यतः टेक्टॉनिक प्लेट्सच्या हालचालींमुळे होते. प्लेट्स एकमेकांवर आदळतात, वेगळ्या होतात किंवा घासतात, तेव्हा आतला मॅग्मा वर येतो.
टेक्टॉनिक प्लेट्स म्हणजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील मोठ्या, जाड आणि कठीण खडकांच्या तुकडे (प्लेट्स) आहेत. या प्लेट्स पृथ्वीच्या लिथोस्फिअरमध्ये (सुमारे 100 किमी जाडीच्या थरात) असतात आणि त्या अर्धविकृत, गरम थरावर (अ‍ॅस्थेनोस्फिअर) हळूहळू सरकत राहतात. या प्लेट्स हलताना त्यांच्या सीमांवर भूकंप, ज्वालामुखी, पर्वतरचना यासारख्या घटना घडतात!
ज्वालामुखी सक्रिय राहण्याचा काळ ठराविक नसतो. काही ज्वालामुखी सतत सक्रिय असतात, काही शतकानुशतके किंवा हजारो वर्ष सुप्त राहू शकतात आणि पुन्हा उद्रेक करू शकतात.
इंडोनेशिया “हॉटस्पॉट” का आहे?
इंडोनेशिया पृथ्वीच्या “पॅसिफिक रिंग ऑफ फायर”वर आहे, जिथे तीन मोठ्या टेक्टॉनिक प्लेट्स (यूरेशियन, इंडो-ऑस्ट्रेलियन, फिलिपीन्स) एकमेकांवर आदळतात. यामुळे इथे 120+ सक्रिय ज्वालामुखी आहेत. जगातील सर्वाधिक! सतत भूकंप, लावा, राख आणि मोठ्या प्रमाणात ज्वालामुखी स्फोट होतात. या भागात सुंडा आर्क, बोर्नियो, सुमात्रा, जावा, बाली, फ्लोर्स, आणि सुलावेसी ही बेटं “हॉटस्पॉट”मध्ये येतात. इंडोनेशियाला “उसळत्या ज्वालामुखींचा देश” म्हणतात. इथे नैसर्गिक आपत्ती, सुपीकता आणि जैवविविधता सगळं एकत्र आहे!
जगातील टॉप 10 ज्वालामुखी (आकाराने किंवा सक्रियतेने):
जगातील दहा सर्वात मोठ्या ज्वालामुखींपैकी सात इंडोनेशियात तर तीन हवाई बेटांवर आहेत. ते असे…
1. माउना लोआ (हवाई)– सर्वात मोठा वॉल्केनो
2. तोबा (इंडोनेशिया)– प्रागैतिहासिक मोठा विस्फोट
3. सेमेरु (इंडोनेशिया)
4. माउंट अगुंग (इंडोनेशिया)
5. माउना केआ (हवाई)
6. किलाउएआ (हवाई)
7. पापन्दयान (इंडोनेशिया)
8. रिंजानी (इंडोनेशिया)
9. माउंट मेरापी (इंडोनेशिया)
10. कोलॉ (इंडोनेशिया)
