श्वासाचा संबंध शरीरातील कोणत्या गोष्टीशी असतो असा प्रश्न असेल तर उत्तरे प्रत्येकाच्या आकलनानुसार असतील. कुणी म्हणेल शरीरासाठी प्राणवायू आवश्यक. तो श्वासातून मिळतो. कुणी म्हणेल की ठसका लागून क्षणभर जरी श्वासाला त्रास झाला तर आपण हडबडतोच, पण आपल्यासमोर जे कुणी असतील तेही क्षणभर कासावीस होतात हेही आपण बघितले असेल. फारशी माहिती नसलेली बाब अशी सांगितली जाते की, एकतर श्वास घेतला किंवा सोडला जात असतो किंवा तुम्ही बोलत असता. या दोन्ही गोष्टी एकाचवेळी करता येत नाहीत. याचा अनुभव प्रत्येकाने घेऊन बघण्यासारखा आहे.
आपल्या शरीरातील अशा अनेक गोष्टी श्वासावर अवलंबून असतात असे गेली शेकडो वर्षे मानले जात असले तरी माहिती असलेली आणखी एक गोष्ट अशी की, कॅमेराच्या उघडझापीनुसार जसा प्रकाश कमीजास्त प्रमाणात आतल्या ‘फिल्म’वर पडतो तसेच प्रकाशाचे नियंत्रण काही प्रमाणात आपले बुबुळ करीत असते. दृष्टी आणि आकलन हे डोळ्यांमधील बुबुळांचे महत्त्वाचे काम असते. अंदाजे शंभर वर्षांपूर्वी वैज्ञानिकांनी बुबुळांच्या आकाराचे तीन प्राथमिक महत्त्वाचे घटक शोधले होते. बुबुळांच्या आकारावर या घटकांचा परिणाम असतो. प्रकाशाचा कालावधी, केंद्रीय अंतर आणि भावना आणि मानसिक प्रयत्न असे आकलनासाठीचे प्रभाव असे हे तीन घटक होते. त्यात नव्या संशोधनामुळे चौथ्या घटकाची भर पडली आहे आणि हा घटक आहे श्वास. लगेच सांगण्यासारखा निष्कर्ष असा की, बुबुळांचा आकार श्वास घेताना सर्वात कमी असतो आणि श्वास सोडताना तो सर्वात अधिक असतो.
श्वासामधून बुबुळांचा आकार कमीअधिक होण्यावर मेंदूचे नियंत्रण असते आणि त्यामुळे यामधून सुरु होणाऱ्या मेंदूच्या रोगांचा उपचार शक्य होईल असे स्वीडनमधील सुप्रसिद्ध कॅरोलिन्काम संशोधन संस्थेच्या अभ्यासकांचे मत आहे. हा अहवाल २१ फेब्रुवारी २०२५च्या “द जर्नल ऑफ फिजिऑलॉजी” या नियतकालिकात प्रसिद्ध झाला आहे. “ही यंत्रणा इतकी वैशिष्ट्यपूर्ण आहे.
याचे कारण असे की, ती आवर्तनकारी (वारंवार होणारी) आणि शाश्वत असते (अर्थात श्वास असेतोवर) तसेच तिला कोणत्याही बाह्य उत्तेजनाची आवश्यकता नसते.” असे कॅरोलिन्काम संस्थेचे मेंदूविज्ञानाशी संबंधित उपचार विभागाचे सह-प्राध्यापक आर्तिन अर्शमियन म्हणतात. श्वासाचा परिणाम मेंदूच्या कामगिरीवर आणि आकलनशक्तीवर होत असल्यामुळे दृष्टी आणि आकलनशक्ती यांचे एकत्रित नियंत्रण कसे केले जाते याची माहिती मिळेल.
वेगवेगळ्या परिस्थितीत श्वासाचा बुबुळांच्या आकारावर कसा परिणाम होतो याचा अभ्यास करताना असेही दिसले की, श्वास जलद अथवा संथ अथवा नाकाने अथवा तोंडाने सुरु असला तरीही बुबुळांच्या आकारावर परिणाम होतोच आणि श्वास घेताना आणि सोडताना बुबुळांच्या आकारातील बदल हा दृष्टीवर परिणाम करण्याइतपत मोठा असतो. यापूर्वीच्या एका संशोधनात असे आढळले होते की, लहान आकाराची बुबुळे आपल्याला बारकावे दाखवतात तर मोठ्या आकाराची बुबुळे आपल्या सहज न दिसणाऱ्या वस्तू बघायला मदत करतात. या संशोधनाचा उपयोग कसा होऊ शकेल हे सांगताना आर्तिन अर्शमियन म्हणतात की, पार्किन्सन रोगाचे जलद निदान होण्यासाठी या संशोधनाचा उपयोग होईल, कारण डोळ्यांमधील बुबुळांची कार्यक्षमता या रोगाचे सुरुवातीचे लक्षण असते आणि संशोधन या मार्गाने पुढे सुरु राहणार आहे.
भारताचा विचार करायचा तर मिळालेल्या माहितीनुसार, भारतात अंदाजे ७० लाख व्यक्ती पार्किन्सन रोगाने प्रभावित आहेत आणि त्यांच्यासाठी आवश्यक संख्येत मेंदूतज्ञ आज उपलब्ध दिसत नाहीत. पार्किन्सन रोगाने पछाडलेली सर्वाधिक संख्या अर्थातच चीनमध्ये असून तेथे जगातील अंदाजे ५० टक्के पार्किन्सन रोगी आहेत. कदाचित भारतात जगातील सर्वाधिक पार्किन्सन रोग्यांची संख्या असू शकेल कारण येथे २२ ते ४९ या वयाच्या ४० ते ४५ टक्के व्यक्तींना हालचाल संदर्भातील लक्षणे दिसतात, अशीही माहिती मिळते.
