आज आंतरराष्ट्रीय योग दिवस आहे. सर्वत्र धामधूम आणि योग उत्सव सुरू आहेत; पण तुम्हाला माहिती आहे का, की प्रत्येक शेतकरी हा महान योगी आहे. त्याला एखाद्या विशिष्ट दिवशीच योगाची आठवण येत असे नाही, त्याच्यासाठी रोजचाच दिवस योग दिवस असतो. पटत नाहीये ना तुम्हाला? चला तर मग जाणून घेऊया शेतकरी योगींबाबत… शेतकऱ्यांसाठी योगा खूप उपयुक्त आहे. तो शारीरिक, मानसिक आणि पचनक्रिया सुधारतो, तणाव कमी करतो आणि मनोबल वाढवतो. प्रत्येक शेतकरी अगदी वेळ काढून योगा करू शकेलच असे नाही. त्यामुळे निसर्गानेच त्याला योगी बनवले आहे. त्याची कार्यपद्धतीच त्याला महान योगी बनवते. तसे पाहिले तर तो कर्मयोगीच असतो.
शेतकरी जीवनशैली-
बळिराजा हे शेतकऱ्यांचे आद्य प्रतीक, त्याच्या कथा पुराणातही आहेत. त्याकाळचे शेतकरी निसर्ग, शरीर आणि मन या तिन्हींच्या संतुलनात जगत असत. आजही महाराष्ट्रातील शेतकरी जीवनशैली म्हणजे कष्ट, निसर्गाशी नातं, साधेपणा आणि कुटुंबकेंद्री जगणं. शेतकऱ्यांचं जगणं साधारणतः असं असतं…
1. पहाटेपासून शेतात काम, पिकांची निगा, जनावरांची देखभाल, बाजारात माल विकणे, हे रोजचे रूटीन.
2. बहुतेक शेतकरी घरगुती अन्न खातात. ताज्या भाज्या, दूध, भाकरी, पिठलं आणि साधं जेवण.
3. सण-उत्सव, जत्रा, गावचे कार्यक्रम आणि एकमेकांना मदत. समाजभावना खूप मजबूत.
4. सरकारी योजनांमधून कधीकधी आर्थिक मदत मिळते, पण नापिकी, कर्ज आणि बाजारभावाचा ताणही असतो.
निसर्गाशी एकरूप झालेले योगी
पुरातन काळापासून शेतकरी केवळ कष्टकरी नव्हते, तर ते निसर्गाशी एकरूप झालेले योगीही होते. त्यांचे जीवनच साधना होती! शेतात काम करताना वाकणे, ताठ बसणे, हात-पाय ताणणे, जमिनीवर बसणे किंवा झोपणे. या सगळ्या हालचाली योगासारख्याच होत्या. खरंतर, शेतकरी शेतात काम करताना नकळतच अनेक योगासने करतात!
1. नांगरणी, पेरणी, कापणी करताना वाकणे- हे पश्चिमोत्तानासन किंवा पदहस्तासनसारखं आहे.
2. शेतात उभं राहून हात वर करणे- ताडासनसारखं.
3. शेतात झुकून, वळून काम करताना- त्रिकोणासन किंवा अर्धमत्स्येंद्रासनसारख्या हालचाली होतात.
4. गुरे-ढोरे बांधताना, पाणी भरताना- वज्रासन किंवा मंडूकासनसारखे बसणे.
ही सगळी आसने शेतकरी रोजच्या कामात सहजपणे, अगदी नकळत करत असतात!
वज्रासन म्हणजे गुडघ्यावर बसून केले जाणारे आसन, जे शेतकऱ्यांसाठी पचन सुधारण्यासाठी आणि पाठीचा ताठपणा वाढवण्यासाठी खूप उपयोगी आहे.
कसं करायचं:
1. गुडघ्यावर बसा, पाय मागे वाकवा, नितंब टाचांवर ठेवा.
2. हात गुडघ्यांवर ठेवा, पाठ ताठ ठेवा, डोळे बंद करा आणि १-५ मिनिटे शांत बसा.
जेवणानंतरही हे आसन करता येतं, त्यामुळे पचन सुधारतं- शेतात थोडा वेळ मिळाला की सहज करता येईल!
भुजंगासन (Cobra Pose)- हे पोटावर झोपून केले जाणारे आसन आहे, जे शेतकऱ्यांसाठी पाठीचा ताठपणा, पोटाची चरबी कमी करणे आणि थकवा दूर करण्यासाठी खूप उपयुक्त आहे.
कसं करायचं:
1. पोटावर झोपा, पाय सरळ ठेवा, तळहात खांद्याखाली ठेवा.
2. श्वास घेत हळूच डोकं, छाती आणि पोट वर उचला (नाभी जमिनीवरच ठेवा), पाठ ताठ ठेवा.
3. काही सेकंद थांबा, मग श्वास सोडत हळूच परत या.
हे आसन नियमित केल्याने पाठीचे आणि पोटाचे स्नायू मजबूत होतात, तणाव कमी होतो आणि पचन सुधारते!
ताडासन (Mountain Pose)- हे शेतकऱ्यांसाठी खूप सोपं आणि उपयुक्त आसन आहे. शरीराची ठेवण सुधारते, पाठीचा कणा ताठ राहतो, स्नायूंना ताकद मिळते आणि पचन सुधारते.
कसं करायचं:
1. सरळ उभं राहा, पाय एकत्र ठेवा, हात शरीराच्या बाजूला.
2. श्वास घेत हात वर उचला, पंजे आणि शरीर ताणा, पायाच्या बोटांवर उभं राहा.
3. काही सेकंद तसा राहा, नंतर हळूच पूर्वस्थितीत या.
हे आसन केल्याने शरीर हलकं वाटतं, तणाव कमी होतो आणि शेतात जास्त वेळ उभं राहणं सोपं जातं!
अर्धमत्स्येंद्रासन (Ardha Matsyendrasana)- हे बसून केलं जाणारं आसन आहे, जे पाठीचा लवचिकपणा वाढवतं, पोटदुखी कमी करतं आणि पचन सुधारतं.
कसं करायचं:
1. पाय पुढे करून बसा, डावा पाय दुमडून उजव्या गुडघ्यावर ठेवा.
2. उजवा पाय गुडघ्यात दुमडा, डाव्या पायाच्या बाहेर ठेवा.
3. उजवा हात डाव्या गुडघ्यावर ठेवा, डावा हात मागे टेकवा, शरीर डावीकडे वळवा आणि काही सेकंद तसंच राहा.
4. मग उलट दिशेने करा.
हे आसन शेतात थोडा वेळ बसताना सहज करता येतं!
थोडक्यात, संक्षिप्त गोषवारा
सर्वसाधारणपणे शेतकरी ताडासन (सरळ उभं राहून हात वर), कोणासन (बाजूला झुकणे), वज्रासन (मांड्या घालून बसणे) आणि भद्रासन (पाय जुळवून बसणे) ही आसने करतात.
शेतात काम करताकरता सहज करता येणारे योग:
1. वज्रासन– जेवणानंतर किंवा थोडा वेळ बसताना करा, पचन सुधारतो.
2. भुजंगासन– शेतात थोडा वेळ झोपून, पाठीचा ताठपणा कमी करतो.
3. ताडासन– शेतात उभं राहून, हात वर करून, शरीर लांब करा, मणक्याला आराम मिळतो.
4. अर्धमत्स्येंद्रासन– थोडा वेळ बसताना, पाठीचा लवचिकपणा वाढवतो.
(लेखिका पुण्यात योगा थेरपिस्ट आहेत. संपर्कः ८५५४९८१५३९)
