‘या’ सहज-सोप्या उपायांनी करा युरिक ऍसिडचे नियंत्रण

युरिक ऍसिड हे शरीरात नैसर्गिकरित्या तयार होणारे एक रसायन आहे. जेव्हा त्याची पातळी वाढते, तेव्हा सुरुवातीला कोणतीही लक्षणे दिसत नाहीत, परंतु याकडे दुर्लक्ष केल्यास गंभीर आरोग्यसमस्या उद्भवू शकतात. यामध्ये गाउट (संधिवात), मूत्रपिंडाचे आजार आणि दीर्घकालीन चयापचय (metabolic) गुंतागुंत यांचा समावेश आहे. युरिक ऍसिड नियंत्रणासाठी मेटाबॉलिक डॉक्टर डॉ. सुधांशू राय यांनी काही सहज-सोपे उपाय सुचविले आहेत. त्याचे परिणाम एका आठवड्यातच दिसू शकतात. युरिक ऍसिड व्यवस्थापित करण्यासाठी चयापचय आरोग्यावर नियंत्रण मिळवण्याची सुरुवात आहारातील बदलांपासून होते.

आहारातील बदल हे युरिक ऍसिडची पातळी नियंत्रित करण्याचा सर्वात महत्त्वाचा घटक आहे. याचे कारण असे की, काही पदार्थ शरीरात थेट युरिक ऍसिड तयार करतात, तर काही पदार्थ ते शरीरातून बाहेर टाकण्यास मदत करतात. सर्वोत्तम चयापचय आरोग्यासाठी कोणते पदार्थ मर्यादित ठेवावेत आणि कोणत्या पदार्थांचा आहारात समावेश करावा, याबद्दल तपशीलवार माहिती आपण जाणून घेऊ.

प्युरिन-समृद्ध पदार्थ टाळा

शरीरशास्त्रानुसार, प्युरिन-समृद्ध पदार्थांचे सेवन केल्यावर त्यांचे विघटन होऊन थेट युरिक ऍसिडमध्ये रूपांतर होते, ज्यामुळे शरीरात त्याची पातळी वाढते. अमेरिकन कॉलेज ऑफ ऱ्हुमॅटोलॉजी (American College of Rheumatology) यांनी गाउटचा धोका आणि जळजळ कमी करण्यासाठी प्युरिनचे सेवन मर्यादित ठेवण्याची शिफारस केली आहे.

खालील उच्च-प्युरिन पदार्थ मर्यादित ठेवा:

• लाल मांस (Red meat)
• कलेजी, भेजा, गुरदे यांसारखे अवयव मांस (Organ meats like liver, brain, kidneys)
• शेलफिश (Shellfish)
• अँचोव्ही (Anchovies)

शिफारस केलेले कमी-प्युरिन पर्याय:

• भाज्या
• संपूर्ण धान्य
• कमी-चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ

लाल मांसाचे सेवन कमी करा

लाल मांस (उदा. बीफ, लँब, आणि पोर्क) हे युरिक ऍसिड वाढण्याचे प्रमुख कारण आहे, कारण त्यात प्युरिनचे प्रमाण खूप जास्त असते. लाल मांसाचे नियमित सेवन थेट युरिक ऍसिडच्या निर्मितीस कारणीभूत ठरते आणि गाउटचा धोका वाढवते. पबमेड सेंट्रल (PubMed Central)मध्ये प्रकाशित झालेल्या ‘युरिक ऍसिड अँड प्लांट-बेस्ड न्यूट्रिशन’ या अभ्यासानुसार, वनस्पती-आधारित आहारामुळे युरिक ऍसिडची पातळी कमी होते आणि एकूण आरोग्य सुधारते.

प्रथिनांसाठी पर्यायी स्रोत:

• अंडी (Eggs)
• टोफू (Tofu)
• मासे (Fish) (प्रमाणात)

कमी-चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थांचा आहारात समावेश करा

कमी-चरबीयुक्त दूध, दही आणि चीज यांसारख्या पदार्थांमधील प्रथिने मूत्राद्वारे युरिक ऍसिड बाहेर टाकण्याच्या प्रक्रियेला चालना देतात. न्यू इंग्लंड जर्नल ऑफ मेडिसिनमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासानुसार, दुग्धजन्य पदार्थांच्या नियमित सेवनाने गाउटचा धोका जवळपास 48%पर्यंत कमी होऊ शकतो. सर्वोत्तम परिणामांसाठी, गोड न केलेले आणि कमी-चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थांची निवड करा.

चेरीचा रस आणि व्हिटॅमिन सी

हे नैसर्गिक उपाय दुहेरी फायदा देतात. टार्ट चेरीच्या रसामध्ये अँटिऑक्सिडंट्स असतात जे जळजळ कमी करतात आणि युरिक ऍसिड बाहेर टाकण्यास मदत करतात. ‘Is there a role for cherries in the management of gout?’ या अभ्यासानुसार, चेरी युरेट क्रिस्टल्समुळे होणारी जळजळ रोखू शकते. त्याचप्रमाणे, व्हिटॅमिन सी युरिक ऍसिडचे उत्पादन कमी करते. हे संत्री आणि पेरू यांसारख्या फळांमधून किंवा सप्लिमेंट्सद्वारे मिळवता येते.

मुख्य मुद्दे:

• प्युरिन-समृद्ध लाल मांस आणि अवयव मांस टाळा.
• युरिक ऍसिड बाहेर टाकण्यास मदत करण्यासाठी कमी-चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थांचा आहारात समावेश करा.
• चेरी आणि व्हिटॅमिन सीसारखे नैसर्गिक उपाय दाह कमी करण्यासाठी आणि युरिक ऍसिडची पातळी नियंत्रित करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात.

आहारातील निवडीनंतर, तितकेच महत्त्वाचे असलेले हायड्रेशन आणि पेयांच्या निवडीकडे वळूया.

हायड्रेशन आणि पेये: शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर काढणे

आपली मूत्रपिंडे (kidneys) रक्तातील युरिक ऍसिड गाळून बाहेर टाकण्याचे महत्त्वपूर्ण कार्य करतात. आपण काय पितो हे आपण काय खातो याइतकेच महत्त्वाचे आहे. योग्य हायड्रेशन या नैसर्गिक गाळण प्रक्रियेस समर्थन देते, तर काही पेये त्यात अडथळा आणू शकतात.

हायड्रेटेड राहा: दररोज 2-3 लिटर पाणी प्या

मूत्रपिंडे मूत्राद्वारे शरीरातील युरिक ऍसिड बाहेर टाकतात. पुरेसे पाणी प्यायल्याने युरिक ऍसिड विरघळण्यास आणि ते प्रभावीपणे शरीरातून बाहेर काढण्यास मदत होते. नॅशनल किडनी फाउंडेशनच्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार, क्रिस्टल्स आणि खडे तयार होण्यापासून रोखण्यासाठी दररोज किमान 2 लिटर कमी-सांद्रतेचे मूत्र तयार होईल इतके पाणी पिण्याची शिफारस केली जाते.

स्पष्ट लक्ष्य: दररोज किमान 8-10 ग्लास पाणी प्या. अतिरिक्त फायद्यांसाठी नारळ पाणी किंवा लिंबू-पाणी यांचा आहारात समावेश करा.

मद्यपान आणि साखरयुक्त पेये मर्यादित करा

या पेयांचा नकारात्मक परिणाम होतो:

मद्य: विशेषतः बिअर आणि स्पिरिट्स, युरिक ऍसिडचे उत्पादन वाढवतात आणि ते शरीरातून बाहेर पडण्याची प्रक्रिया कमी करतात.
साखरयुक्त पेये: या पेयांमध्ये फ्रुक्टोजचे प्रमाण जास्त असते, जे युरिक ऍसिड वाढण्यास कारणीभूत ठरू शकते.

एका क्लिनिकल चाचणीत असे दिसून आले आहे की, साखरयुक्त पेयांऐवजी आरोग्यदायी पेये घेतल्यास रक्तातील युरिक ऍसिडची पातळी लक्षणीयरीत्या कमी होते.

आरोग्यदायी पेयांचे पर्याय:

1. साधे पाणी (Plain water)
2. हर्बल चहा (Herbal tea)
3. साखर नसलेली पेये (Unsweetened drinks)

मुख्य मुद्दे:

• युरिक ऍसिड शरीरातून बाहेर काढण्यासाठी दररोज 2-3 लिटर पाणी पिणे आवश्यक आहे.
• मद्यपान आणि साखरयुक्त पेये युरिक ऍसिडची पातळी वाढवतात, त्यामुळे त्यांचे सेवन टाळा.

हायड्रेशन आणि आहाराव्यतिरिक्त, चयापचय आरोग्यावर परिणाम करणाऱ्या व्यापक जीवनशैली सवयींकडे लक्ष देणेदेखील महत्त्वाचे आहे.

जीवनशैलीचे घटक: चयापचय आरोग्याला चालना देणे

युरिक ऍसिडचे व्यवस्थापन केवळ आहारापुरते मर्यादित नाही; त्यात सर्वांगीण जीवनशैलीच्या सवयींचा समावेश आहे. शारीरिक हालचाली, वजन व्यवस्थापन आणि तणाव नियंत्रण ही शक्तिशाली साधने आहेत जी शरीराची एकूण चयापचय कार्यक्षमता सुधारतात, ज्यात युरिक ऍसिडवर प्रक्रिया करणे आणि ते काढून टाकणे समाविष्ट आहे.

दररोज 30 मिनिटे व्यायाम करा

नियमित शारीरिक हालचालींमुळे रक्ताभिसरण सुधारते, ज्यामुळे मूत्रपिंडाचे कार्य सुधारते आणि युरिक ऍसिडसारखे विषारी पदार्थ शरीरातून बाहेर काढण्यास मदत होते. ‘The Effect of Low and Moderate Exercise on Hyperuricemia’ या पबमेड सेंट्रलवरील अभ्यासानुसार, दररोज 30 मिनिटे चालणे आणि सायकलिंग करणे यासारख्या नियमित शारीरिक हालचालींमुळे युरिक ऍसिडची पातळी आणि एकूण चयापचय आरोग्य सुधारू शकते.

निरोगी वजन राखा

शरीरातील अतिरिक्त चरबी, विशेषतः पोटावरील चरबी, इन्सुलिन रेझिस्टन्सशी (insulin resistance) जवळून संबंधित आहे. इन्सुलिन रेझिस्टन्समुळे मूत्रपिंडांची युरिक ऍसिड बाहेर टाकण्याची क्षमता कमी होते. 2024च्या पबमेड सेंट्रलवरील अभ्यासाने लठ्ठपणा, इन्सुलिन रेझिस्टन्स आणि युरिक ऍसिड उत्सर्जन कमी होणे यांच्यातील संबंधाची पुष्टी केली आहे. अतिरिक्त वजन कमी केल्याने इन्सुलिन रेझिस्टन्स आणि युरिक ऍसिड चयापचय सुधारू शकतो.

तणावाचे सक्रियपणे व्यवस्थापन करा

दीर्घकालीन तणावामुळे कॉर्टिसोल या हार्मोनची पातळी वाढते, ज्यामुळे चयापचय क्रिया विस्कळीत होऊन युरिक ऍसिड वाढू शकते. फ्रंटियर्समधील 2023च्या अभ्यासानुसार, कॉर्टिसोलच्या अनियमिततेमुळे उच्च युरिक ऍसिड असलेल्या रुग्णांमध्ये गुंतागुंत निर्माण होते.

तणाव-व्यवस्थापनासाठी कृतीशील तंत्र:

• माइंडफुलनेस (Mindfulness)
• योग (Yoga)
• ध्यान (Meditation)
• दीर्घ श्वास (Deep breathing)
• दररोज चालणे (Daily walks)

मुख्य मुद्दे:

1. दररोज 30 मिनिटांचा व्यायाम रक्ताभिसरण आणि मूत्रपिंडाचे कार्य सुधारतो.
2. निरोगी वजन राखल्याने इन्सुलिन रेझिस्टन्स कमी होतो, ज्यामुळे युरिक ऍसिडचे उत्सर्जन सुधारते.
3. योग आणि ध्यानाद्वारे तणावाचे व्यवस्थापन केल्याने चयापचय आरोग्य सुधारते.

सामान्य जीवनशैलीच्या सवयींपासून आता आपण विशिष्ट वैद्यकीय खबरदारी आणि देखरेखीकडे वळूया.

वैद्यकीय खबरदारी आणि देखरेख

जीवनशैलीतील बदल प्रभावी असले तरी, त्यांना वैद्यकीय जागरूकता आणि व्यावसायिक मार्गदर्शनाची जोड देणे आवश्यक आहे. हा विभाग अवयवांच्या कार्यावर लक्ष ठेवणे आणि युरिक ऍसिडची पातळी नकळतपणे वाढवणाऱ्या आहारातील पद्धती टाळणे या महत्त्वाच्या बाबींवर प्रकाश टाकतो.

मूत्रपिंडाच्या कार्याची चाचणी करा

युरिक ऍसिड गाळून बाहेर टाकण्यात मूत्रपिंडांची मध्यवर्ती भूमिका असते. मूत्रपिंडाच्या कार्यामध्ये बिघाड हे युरिक ऍसिड वाढण्याचे एक प्रमुख कारण आहे. सिरम क्रिएटिनिन (serum creatinine) आणि eGFR (जी मूत्रपिंडाच्या गाळण क्षमतेचे मोजमाप करते) यांसारख्या साध्या रक्ततपासण्या मूत्रपिंडाचे आरोग्य तपासू शकतात. जर तुमची मूत्रपिंडे योग्यरित्या काम करत नसतील, तर दीर्घकालीन समस्या टाळण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

उपवास किंवा क्रॅश डाएट टाळा

उपवास आणि क्रॅश डाएटमुळे शरीरात कीटोनचे (ketone) उत्पादन वाढते, (जेव्हा शरीर ऊर्जेसाठी चरबी जाळते तेव्हा तयार होणारे एक रसायन), जे मूत्रपिंडांच्या युरिक ऍसिड काढून टाकण्याच्या क्षमतेमध्ये थेट हस्तक्षेप करते. पबमेड सेंट्रलवरील एका लेखानुसार आणि त्यात उद्धृत केलेल्या गुमा एट अल. अभ्यासानुसार, उपवासामुळे चयापचयाच्या प्रक्रियेमुळे रक्तातील युरिक ऍसिडची पातळी वाढते. त्यामुळे, स्थिर युरिक ऍसिड चयापचय राखण्यासाठी फायबर, कॉम्प्लेक्स कार्बोहायड्रेट्स आणि लीन प्रोटीन्सने समृद्ध असलेल्या संतुलित आहारावर लक्ष केंद्रित करा.

निष्कर्ष: नियंत्रणाची गुरुकिल्ली तुमच्या हातात

उच्च युरिक ऍसिडची समस्या ही प्रामुख्याने जीवनशैलीतील घटकांचा परिणाम आहे. डॉ. राय यांनी सांगितल्याप्रमाणे, बहुतेक युरिक ऍसिडच्या समस्या अपुरे पाणी पिणे, अयोग्य आहार आणि तणावामुळे होतात. त्यांचा सल्ला आहे: “या समस्यांच्या मुळावर काम करा, आणि पातळी स्थिर होईल.” या टिकाऊ सवयींचा अवलंब करून तुम्ही दीर्घकालीन आरोग्य आणि निरोगी जीवन जगू शकता.

डिस्क्लेमर: या बातमीतून सादर केलेली माहिती विविध माध्यम आणि संशोधन स्रोतांमधून संकलित केली गेली आहे. ही सामग्री केवळ सामान्य जागरूकतेसाठी आहे आणि याला वैद्यकीय सल्ला किंवा निश्चित वैज्ञानिक निष्कर्ष मानले जाऊ नये. प्रत्येक वैद्यकीय समस्या वा उपचारांसाठी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.