गेल्या 24 तासांतील प्रमुख घडामोडींमध्ये युक्रेन युद्धाच्या पार्श्वभूमीवर रशियावर नवीन निर्बंध लागल्यानंतर रशियन दूत चर्चेसाठी अमेरिकेत दाखल झाला आहे. शिवाय, अमेरिकी राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांचा कॅनडासोबतची व्यापारी बोलणी अचानक थांबवण्याचा निर्णय, स्वित्झर्लंडसोबत सुरू असलेला टॅरिफ विवाद आणि अमेरिका व चीन यांच्यात पुढील आठवड्यात होणारी महत्त्वपूर्ण शिखर बैठक यांचा समावेश आहे. या घटना जागतिक राजकारणातील सध्याच्या अस्थिरतेचे चित्र स्पष्ट करतात. दुसरीकडे, पाब्लो पिकासोचे तीन आठवड्यांपूर्वी हरवलेले, 106 वर्षे जुने चित्र स्पेन पोलिसांनी हुडकून काढल्याने जागतिक कलाविश्वाला दिलासा मिळाला.
सध्याचे जागतिक राजकीय वातावरण ट्रम्प यांच्या आक्रमक आणि अनेकदा अनपेक्षित परराष्ट्र आणि व्यापार धोरणांमुळे मोठ्या प्रमाणात प्रभावित झाले आहे. ही धोरणे जगातील इतर प्रमुख शक्तींसोबत लक्षणीय संघर्ष निर्माण करत आहेत, ज्यामुळे आंतरराष्ट्रीय संबंधांमध्ये एक प्रकारचा तणाव आणि अनिश्चितता निर्माण झाली आहे. अमेरिकेच्या या भूमिकेमुळे जागतिक स्तरावर अनेक नवीन समीकरणे तयार होत असल्याचे दिसून येत आहे.
प्रमुख जागतिक घडामोडी-
1. युक्रेन युद्धावरून रशियावर अमेरिकेचे नवे निर्बंध, चर्चेसाठी रशियन दूत दाखल: अमेरिकेने रशियाविरुद्ध दुहेरी रणनीती अवलंबली आहे. एकीकडे, राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी युक्रेन युद्ध संपवण्यासाठी मॉस्कोवर दबाव आणण्याच्या उद्देशाने रशियाच्या दोन सर्वात मोठ्या तेल कंपन्या, रॉसनेफ्ट (Rosneft) आणि ल्युकोइल (Lukoil) यांच्यावर नवीन निर्बंध लादले आहेत. तर दुसरीकडे, रशियन सार्वभौम संपत्ती निधीचे (RDIF) प्रमुख आणि क्रेमलिनचे विशेष दूत, किरिल दिमित्रिएव (Kirill Dmitriev), द्विपक्षीय संबंधांवर चर्चा करण्यासाठी अमेरिकेत दाखल झाले आहेत. रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांनी या निर्बंधांना धुडकावून लावले आहे. त्यांनी म्हटले आहे की, “कोणताही स्वाभिमानी देश दबावाखाली येऊन निर्णय घेत नाही” आणि या निर्बंधांमुळे तेलाच्या जागतिक किमतींवर परिणाम होऊ शकतो, असा इशाराही त्यांनी दिला आहे.
2. अमेरिकेशी टॅरिफ कराराच्या शक्यतेबद्दल स्विस राष्ट्राध्यक्षा साशंक: अमेरिका आणि स्वित्झर्लंड यांच्यातील व्यापारी तणाव कायम आहे. अमेरिकेने स्वित्झर्लंडसोबतच्या व्यापारी तुटीचे कारण देत स्विस वस्तूंवर 39% टॅरिफ (आयात शुल्क) लादले आहे. या पार्श्वभूमीवर, स्विस राष्ट्राध्यक्ष कॅरिन केलर-सटर (Karin Keller-Sutter) यांनी 2025मध्ये दोन्ही देशांमध्ये करार होण्याच्या शक्यतेवर भाष्य करण्यास नकार दिला आहे. त्यांनी स्पष्ट केले की, या कराराचे भवितव्य पूर्णपणे राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांच्या निर्णयावर अवलंबून आहे. स्वित्झर्लंड सरकार अमेरिकेसोबत एक चांगला करार करण्यासाठी गुंतवणूक आणि अमेरिकेची व्यापारी तूट कमी करण्याचे प्रस्ताव देत असले तरी, सध्याची परिस्थिती अनिश्चित आहे.
3. टीव्ही जाहिरातींवरून वाद; अमेरिकेने कॅनडासोबतची सर्व व्यापारी बोलणी थांबवली: राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांनी कॅनडासोबतची “सर्व व्यापारी बोलणी” अचानक थांबवण्याची घोषणा केली आहे. या निर्णयामागे कॅनेडियन टेलिव्हिजनवर अमेरिकेच्या टॅरिफ धोरणांवर टीका करणाऱ्या जाहिराती हे प्रमुख कारण असल्याचे त्यांनी म्हटले आहे. ट्रम्प यांनी आरोप केला आहे की, या जाहिरातींद्वारे ओटावा अमेरिकेच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयांवर प्रभाव टाकण्याचा प्रयत्न करत आहे. अमेरिकेच्या या अनपेक्षित निर्णयामुळे निर्माण झालेल्या अनिश्चिततेच्या पार्श्वभूमीवर, कॅनडाच्या सरकारने अमेरिकेव्यतिरिक्त इतर देशांसोबत निर्यात दुप्पट करण्याची योजना आखली आहे.
4. वाढत्या तणावादरम्यान राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प आणि शी जिनपिंग यांची पुढील आठवड्यात भेट: अमेरिका आणि चीन यांच्यातील वाढत्या व्यापारी तणावाच्या पार्श्वभूमीवर, राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प आणि चीनचे राष्ट्राध्यक्ष शी जिनपिंग यांची पुढील आठवड्यात आशिया-पॅसिफिक आर्थिक सहकार्य (APEC) शिखर परिषदेच्या निमित्ताने दक्षिण कोरियामध्ये भेट होणार आहे. या उच्चस्तरीय बैठकीच्या अजेंड्यावर दुर्मिळ खनिजांच्या (rare-earth minerals) निर्यातीवरील निर्बंधांमुळे वाढलेला व्यापारी वाद आणि फेंटॅनिल (fentanyl) संकटाचा सामना करणे हे प्रमुख विषय असतील. फेंटॅनिलचा मुद्दा चर्चेत अग्रस्थानी ठेवणार असल्याचे ट्रम्प यांनी स्पष्ट केले आहे. या भेटीव्यतिरिक्त, ट्रम्प आपल्या आशिया दौऱ्यात मलेशिया आणि जपानलाही भेट देणार आहेत.
5. ‘कृपया युद्धाचा वेडेपणा नको’; व्हेनेझुएलाच्या निकोलस मदुरो यांचे ट्रम्प यांना आवाहन: अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या प्रशासनाने कॅरिबियन आणि पॅसिफिक समुद्रात अंमली पदार्थांच्या तस्करीविरोधात मोहीम तीव्र केल्याने अमेरिका आणि व्हेनेझुएला यांच्यातील तणाव वाढला आहे. अमेरिकेने व्हेनेझुएलाच्या किनारपट्टीजवळ सुपरसॉनिक बी-1 बॉम्बर्स पाठवल्यानंतर, व्हेनेझुएलाचे अध्यक्ष निकोलस मदुरो यांनी शांततेचे आवाहन केले आहे. “कृपया कोणतेही वेडे युद्ध नको!” असे भावनिक आवाहन मदुरो यांनी केले. दुसरीकडे ट्रम्प यांनी व्हेनेझुएलावर खुश नसल्याचे सांगून ही कठोर भूमिका घेतली आहे. त्यांनी लक्ष्यांना “अत्यंत कठोरपणे” लक्ष्य केले जाईल, असा इशारा दिला आहे. “जे आमच्या देशात येतील, त्यांना आम्ही ठार मारू,” असे धक्कादायक विधानही त्यांनी केले. अमेरिकेने आतापर्यंत नऊ जहाजांवर प्राणघातक हल्ले केले असून, त्यात 37 जणांचा मृत्यू झाला आहे.
6. ट्रम्प यांच्या आशिया दौऱ्यापूर्वी अत्याधुनिक हायपरसॉनिक क्षेपणास्त्रांची चाचणी करत उत्तर कोरियाचे लष्करी शक्तीप्रदर्शन: अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यासह जागतिक नेते दक्षिण कोरियातील एका महत्त्वाच्या शिखर परिषदेसाठी एकत्र येण्यापूर्वी, उत्तर कोरियाने आपल्या लष्करी सामर्थ्याचे प्रदर्शन केले आहे. देशाने आपल्या संरक्षणक्षमता वाढवण्याच्या उद्देशाने एका नवीन “अत्याधुनिक” हायपरसॉनिक क्षेपणास्त्र प्रणालीची यशस्वी चाचणी केली. या चाचणीत दोन “हायपरसॉनिक प्रोजेक्टाइल्स” प्रक्षेपित करण्यात आली. ही क्षेपणास्त्रे आवाजाच्या पाचपट वेगाने प्रवास करतात आणि उड्डाणादरम्यान आपली दिशा बदलू शकतात, ज्यामुळे त्यांना रोखणे अत्यंत कठीण होते. या चाचणीवेळी उत्तर कोरियाचे नेते किम जोंग उन उपस्थित नव्हते. विशेष म्हणजे, उत्तर कोरियाचे रशियासोबतचे संबंध अलीकडच्या काळात अधिक घट्ट झाले आहेत, आणि रशियाने अशाच क्षेपणास्त्रांचा वापर युक्रेन युद्धात केला आहे.
7. पिकासोचे हरवलेले चित्र तीन आठवड्यांनंतर माद्रिदमध्ये सापडले: ‘स्टिल लाईफ विथ गिटार” हे पाब्लो पिकासोचे 1919 सालचे छोटे फ्रेम केलेले चित्र स्पेनमधील पोलिसांनी हुडकून काढले आहे. या महिन्याच्या सुरुवातीला दक्षिण स्पेनमधील माद्रिदहून ग्रॅनडा येथे हलवताना प्रदर्शित होण्याच्या नियोजित वेळेपूर्वीच ते गायब झाले होते. त्याबाबत 10 ऑक्टोबर रोजी प्रदर्शन आयोजित करणाऱ्या काजाग्रानाडा फाउंडेशनने पोलिस तक्रार दाखल केली होती. मालवाहतूक करताना माद्रिद सोडण्यापूर्वी हे चित्र कदाचित वाहतूक ट्रकमध्ये लोड केले गेले नसेल, असे पोलिसांनी सांगितले.
8. रशियन लष्कराशी संबंध असल्याच्या आरोपावरून 3 भारतीय कंपन्यांसह 45 संस्थांवर कारवाई; युरोपियन युनियनचे निर्बंध: युक्रेनवरील आक्रमणामुळे रशियावर आर्थिक दबाव वाढवण्याच्या आपल्या धोरणाचा भाग म्हणून युरोपियन युनियनने (ईयू) निर्बंधांचा 19वा टप्पा जाहीर केला आहे. याअंतर्गत रशियाच्या लष्करी आणि औद्योगिक क्षेत्राला अप्रत्यक्षपणे मदत करणाऱ्या 45 जागतिक संस्थांवर कठोर कारवाई करण्यात आली आहे, ज्यात तीन भारतीय कंपन्यांचाही समावेश आहे. एरोट्रस्ट एव्हिएशन प्रायव्हेट लिमिटेड, असेंड एव्हिएशन इंडिया प्रायव्हेट लिमिटेड आणि श्री एंटरप्रायझेस या त्या भारतीय कंपन्या आहेत. त्यांच्यासह रशियाबाहेरील एकूण 17 संस्थांवर कारवाई करण्यात आली, ज्यात चीनमधील 12 आणि थायलंडमधील 2 कंपन्यांचा समावेश आहे. युरोपियन कौन्सिलच्या मते, या कंपन्या रशियाला संगणक संख्यात्मक नियंत्रण (CNC) मशीन टूल्स, मायक्रोइलेक्ट्रॉनिक्स आणि मानवरहित हवाई वाहने (UAVs) यांसारख्या दुहेरी वापराच्या वस्तू आणि प्रगत तंत्रज्ञानावरील निर्यात निर्बंध टाळण्यास या कंपन्या मदत करत होत्या. त्यांच्यावर रशियाच्या लष्करी आणि औद्योगिक क्षेत्राला “थेट समर्थन” दिल्याचा आरोप आहे. या आर्थिक निर्बंधांमुळे जागतिक स्तरावरील संघर्ष आणि सुरक्षा चिंता अधिक गडद झाल्या आहेत.
9. फ्रान्समध्ये लूव्र्हरच्या घटनेनंतर पुन्हा संग्रहालयावर दरोडा; दुसऱ्या संग्रहालयातून सोने-चांदीची नाणी लंपास: पॅरिसमधील प्रसिद्ध लूव्र्हर संग्रहालयात 102 दशलक्ष डॉलर्सच्या दागिन्यांची चोरी झाल्यानंतर अवघ्या एका दिवसात, ईशान्य फ्रान्समधील आणखी एका संग्रहालयावर दरोडा पडला आहे. यामुळे देशातील सांस्कृतिक वारशाच्या सुरक्षेचा प्रश्न ऐरणीवर आला आहे. ही नवी घटना ला मेझॉन डेस लुमिरेस डेनिस डिडेरॉट (La Maison des Lumières Denis Diderot) या संग्रहालयात घडली. चोरांनी संग्रहालयाच्या “खजिन्याचा” भाग असलेली अनेक सोन्या-चांदीची नाणी लंपास केली. ही नाणी 2011 साली संग्रहालयाच्या नूतनीकरणादरम्यान लाकडी कामात लपवलेल्या जवळपास 2,000 नाण्यांच्या खजिन्याचा भाग होती. या घटनेच्या एक दिवस आधी लूव्र्हर संग्रहालयात बांधकाम कामगारांच्या वेशात आलेल्या चोरांनी दागिने चोरले होते. नंतर, सम्राज्ञी युजेनीचा मुकुट संग्रहालयाबाहेर सापडला होता.
10. जपानमध्ये भूकंपाचा धक्का; होक्काइडोमध्ये 5.7 रिश्टर स्केल तीव्रतेचा भूकंप: जपानच्या होक्काइडो बेटावर शुक्रवारी 5.7 तीव्रतेचा भूकंप झाला, ज्यामुळे नागरिकांमध्ये काही काळ भीतीचे वातावरण निर्माण झाले होते. जर्मन रिसर्च सेंटर फॉर जिओसायन्सेस (GFZ) नुसार, या भूकंपाचे केंद्र जमिनीखाली 10 किलोमीटर खोलीवर होते. भूकंपाची तीव्रता जास्त असूनही, सुदैवाने कोणत्याही प्रकारच्या नुकसानीचे किंवा जीवितहानीचे वृत्त सुरुवातीला आले नाही. त्याचबरोबर, भारताच्या नॅशनल सेंटर फॉर सिस्मोलॉजी (NCS) ने पाकिस्तान-अफगाणिस्तान सीमेवर 3.7 रिश्टर स्केलच्या भूकंपाची नोंद केली. या भूकंपाचे केंद्रही 10 किलोमीटर खोलीवर होते.
जागतिक घडामोडींचे भारतावरील परिणाम–
जरी भारत या संघर्षांमध्ये थेट सहभागी नसला तरी, जागतिक शक्तींच्या समीकरणांमध्ये आणि व्यापार धोरणांमध्ये होणाऱ्या मोठ्या बदलांचा भारताच्या आर्थिक आणि परराष्ट्र धोरणांवर काय परिणाम होऊ शकतो, याचे विश्लेषण करणे भारतासाठी सामरिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या घडामोडींचे भारतावर संभाव्य अप्रत्यक्ष परिणाम खालीलप्रमाणे असू शकतात:
जागतिक तेलाच्या किमती: रशियावरील निर्बंधांमुळे जागतिक तेलाच्या किमतींवर परिणाम होऊ शकतो, हा राष्ट्राध्यक्ष पुतिन यांनी दिलेला इशाराही भारतासाठी चिंतेची बाब आहे. भारत हा जगातील प्रमुख तेल आयातदार देशांपैकी एक असल्याने, तेलाच्या किंमतींमधील कोणतीही वाढ भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर थेट परिणाम करू शकते.
जागतिक व्यापारातील व्यत्यय: अमेरिका आणि चीन, कॅनडा यांसारख्या प्रमुख अर्थव्यवस्थांमधील अस्थिर व्यापारी संबंध जागतिक पुरवठा साखळी आणि व्यापार करारांमध्ये व्यापक अनिश्चितता निर्माण करू शकतात. याचा अप्रत्यक्ष परिणाम भारताच्या व्यापारावर आणि निर्यातीवर होऊ शकतो.
भू-राजकीय समीकरणे: अमेरिका-चीन आणि अमेरिका-रशिया यांच्यातील वाढता तणाव भारताच्या परराष्ट्र धोरणासाठी अधिक गुंतागुंतीचे वातावरण निर्माण करू शकतो. भारताचे धोरण सर्व प्रमुख जागतिक शक्तींसोबत संतुलित संबंध ठेवण्यावर अवलंबून आहे आणि या तणावामुळे हे संतुलन साधणे अधिक आव्हानात्मक होऊ शकते.
